serebrovasküler hastalık ne demek?

Serebrovasküler Hastalıklar

Serebrovasküler hastalıklar (SVH), beyin damarlarını ve beyne kan akışını etkileyen çeşitli tıbbi durumları kapsayan geniş bir terimdir. Bu hastalıklar, beyne yeterli oksijen ve besin maddesi ulaşmasını engelleyerek nörolojik hasara ve fonksiyon bozukluğuna yol açabilir. SVH, dünya çapında önemli bir sakatlık ve ölüm nedenidir.

Nedenleri ve Risk Faktörleri

Serebrovasküler hastalıkların birçok nedeni ve risk faktörü bulunmaktadır. Bunlar şunları içerir:

• Ateroskleroz: Damar duvarlarında plak birikimi, damarların daralmasına ve tıkanmasına neden olabilir.
• Hipertansiyon (Yüksek Tansiyon): Yüksek tansiyon, damar duvarlarına zarar vererek anevrizma oluşumuna ve damar yırtılmalarına yol açabilir.
• Diyabet: Diyabet, damar hasarını hızlandırarak SVH riskini artırır.
• Hiperlipidemi (Yüksek Kolesterol): Yüksek kolesterol, ateroskleroz riskini artırır.
• Sigara: Sigara içmek, damar duvarlarına zarar verir ve kanın pıhtılaşma eğilimini artırır.
• Obezite: Obezite, hipertansiyon, diyabet ve hiperlipidemi gibi SVH risk faktörlerini artırır.
• Kalp Hastalıkları: Atriyal fibrilasyon gibi kalp rahatsızlıkları, beyne pıhtı atma riskini artırır.
• Yaş: Yaş ilerledikçe SVH riski artar.
• Genetik Faktörler: Ailede SVH öyküsü olan kişilerde risk daha yüksektir.
• Enflamasyon: Damar iltihaplanması (vaskülit) SVH'ye neden olabilir.
• Kan Koagülasyon Bozuklukları: Bazı kan koagülasyon bozuklukları, damarlarda pıhtı oluşumu riskini artırabilir.

Serebrovasküler Hastalık Türleri

SVH, çeşitli klinik tablolarla kendini gösterebilir. En yaygın türleri şunlardır:

• İskemik İnme: Beyne giden kan akışının tıkanması sonucu meydana gelir. En sık görülen inme türüdür.

  • Trombotik İnme: Beyin damarlarında pıhtı oluşumu nedeniyle meydana gelir.
  • Embolik İnme: Vücudun başka bir yerinden gelen bir pıhtının beyin damarlarını tıkaması sonucu meydana gelir.

• Hemorajik İnme: Beyin içine veya çevresine kanama olması sonucu meydana gelir.

  • İntraserebral Hemoraji: Beyin dokusu içine kanama. Genellikle yüksek tansiyonun bir komplikasyonudur.
  • Subaraknoid Hemoraji: Beyni çevreleyen zarlar arasındaki boşluğa kanama. Genellikle anevrizma yırtılması sonucu oluşur.

• Geçici İskemik Atak (GİA): Kısa süreli, geçici nörolojik belirtilerle karakterize edilen bir durumdur. Genellikle bir inme öncüsü olarak kabul edilir.

• Vasküler Demans: Beyin damarlarındaki hasar nedeniyle ortaya çıkan bilişsel fonksiyon bozukluğudur.

• Serebral Venöz Sinüs Trombozu (CVST): Beyindeki venöz sinüslerde pıhtı oluşması sonucu meydana gelir.

Belirtiler

Serebrovasküler hastalıkların belirtileri, etkilenen beyin bölgesine ve hasarın şiddetine bağlı olarak değişir. En sık görülen belirtiler şunlardır:

• Ani gelişen uyuşukluk veya güçsüzlük (genellikle vücudun bir tarafında)
• Konuşma güçlüğü veya konuşmayı anlamada zorluk
• Görme bozukluğu (tek veya iki gözde)
• Baş dönmesi, denge kaybı veya koordinasyon güçlüğü
• Ani gelişen şiddetli baş ağrısı (özellikle hemorajik inmede)
• Bilinç kaybı veya nöbet

FAST Testi: İnme belirtilerini hızlıca tanımak için kullanılan bir yöntemdir.

• Face (Yüz): Yüzde asimetri var mı?
• Arm (Kol): Kolları kaldırmakta zorlanıyor mu?
• Speech (Konuşma): Konuşmada bozukluk var mı?
• Time (Zaman): Belirtiler varsa hemen 112'yi arayın.

Tanı

SVH tanısı, nörolojik muayene ve görüntüleme yöntemleriyle konulur. Kullanılan yöntemler şunlardır:

• Bilgisayarlı Tomografi (BT): Beyin kanamalarını ve büyük iskemik inmeleri tespit etmede kullanılır.
• Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG): Daha küçük iskemik inmeleri ve diğer beyin anormalliklerini tespit etmede daha hassastır.
• Anjiyografi: Beyin damarlarını görüntülemek için kullanılan bir yöntemdir. Anevrizma, arteriyovenöz malformasyon (AVM) ve damar tıkanıklıklarını tespit etmede kullanılır.
• Karotis Ultrasonu: Karotis arterlerindeki darlıkları tespit etmek için kullanılır.
• Transkraniyal Doppler (TCD): Beyin damarlarındaki kan akış hızını ölçmek için kullanılır.
• Elektrokardiyogram (EKG): Kalp ritmi bozukluklarını tespit etmek için kullanılır. (Örn: Atriyal Fibrilasyon)
• Kan Testleri: Kan şekeri, kolesterol, pıhtılaşma faktörleri ve inflamasyon belirteçleri gibi değerleri değerlendirmek için kullanılır.

Tedavi

SVH tedavisi, hastalığın türüne, şiddetine ve hastanın genel sağlık durumuna bağlı olarak değişir. Tedavi yöntemleri şunları içerir:

• Akut İnme Tedavisi:
  • Trombolitik Tedavi: İskemik inmelerde, pıhtıyı çözmek için kullanılan ilaçlar (Örn: rt-PA). Erken dönemde uygulandığında, inme hasarını azaltabilir.
  • Trombektomi: Büyük damar tıkanıklıklarında, pıhtıyı mekanik olarak çıkarmak için kullanılan bir yöntemdir.
  • Kranial Dekompresyon: Beyin ödemini azaltmak için uygulanan cerrahi bir yöntemdir. (Özellikle geniş iskemik inmelerde veya hemorajik inmelerde)
• Hemorajik İnme Tedavisi:
  • Kan Basıncını Kontrol Altına Alma: Yüksek tansiyonu düşürmek için ilaçlar kullanılır.
  • Cerrahi Girişim: Kanayan damarı onarmak veya hematomu boşaltmak için cerrahi müdahale gerekebilir. Anevrizma kliplemesi veya AVM rezeksiyonu gibi.
• Rehabilitasyon: İnme sonrası motor fonksiyonları, konuşma, yutma ve diğer becerileri iyileştirmek için fizik tedavi, konuşma terapisi ve ergoterapi gibi rehabilitasyon programları uygulanır.
• Risk Faktörlerini Yönetme: Hipertansiyon, diyabet, hiperlipidemi ve sigara kullanımı gibi risk faktörlerini kontrol altına almak, SVH riskini azaltmaya yardımcı olur.

Prognoz

SVH prognozu, hastalığın türüne, şiddetine, hastanın yaşına ve genel sağlık durumuna bağlı olarak değişir. Erken tanı ve tedavi, prognozu önemli ölçüde iyileştirebilir. İnme sonrası rehabilitasyon, fonksiyonel iyileşmeyi artırmaya yardımcı olabilir.

Önleme

Serebrovasküler hastalıkları önlemek için aşağıdaki önlemler alınabilir:

• Sağlıklı Yaşam Tarzı: Sağlıklı beslenme, düzenli egzersiz ve sigara içmemek, SVH riskini azaltmaya yardımcı olur.
• Risk Faktörlerini Kontrol Altına Alma: Hipertansiyon, diyabet, hiperlipidemi ve obezite gibi risk faktörlerini kontrol altında tutmak önemlidir.
• Düzenli Sağlık Kontrolleri: Düzenli sağlık kontrolleri, risk faktörlerini erken tespit etmeye ve tedavi etmeye yardımcı olur.
• İlaç Tedavisi: Yüksek riskli kişilerde, aspirin veya diğer antitrombosit ilaçlar kullanılarak pıhtı oluşumu riski azaltılabilir.

Not: Bu makale, serebrovasküler hastalıklar hakkında genel bilgi sağlamayı amaçlamaktadır. Tıbbi tavsiye yerine geçmez. Herhangi bir sağlık sorununuz varsa, bir doktora danışmanız önemlidir.